آنچه باید در مورد سندروم روده تحریک‌پذیر یا IBS بدانیم

• سندروم روده تحریک‌پذیر IBS)) چیست؟
• انواع سندروم روده تحریک‌پذیر
• علت ایجاد سندروم روده تحریک‌پذیر
• عوامل موثر(ریسک فاکتورها) در ایجاد سندروم روده تحریک‌پذیر
• علائم سندروم روده تحریک‌پذیر
• تشخیص سندروم روده تحریک‌پذیر
• درمان سندروم روده تحریک‌پذیر
• درمان با فرآورده‌های‌ طبیعی
• آلتوهلث و درمان طبیعی سندرم روده تحریک‌پذیر

• سندروم روده تحریک‌پذیر IBS)) چیست؟

سندروم روده تحریک‌پذیر یک اختلال دستگاه گوارش همراه با مشکل در حرکات روده می‌باشد. این سندرم با ناهماهنگی بین مغز و روده مرتبط است. سندروم روده تحریک‌پذیر با نام‌های دیگری نظیر کولون تحریک‌پذیر، کولیت موکوسی و کولیت انقباضی نیز شناخته می‌شود. لازم به‌ذکر است این سندرم متفاوت از بیماری‌های التهابی روده IBD می‌باشد. شدت و مدت زمان درگیری هر فرد در این سندروم متفاوت می‌باشد. از نظر متخصصین گوارش، وقتی فرد دچار سندروم روده تحریک‌پذیر شده است که حداقل سه روز در هر ماه و به مدت سه ماه مداوم علائم داشته باشد. محققان در سال 2022 دریافتند سندروم روده تحریک پذیر احتمال ابتلا به سرطان‎های دستگاه گوارش را بالا نمی‎برد اما روی کیفیت زندگی فرد تاثیر بسزایی دارد.

• انواع سندروم روده تحریک پذیر

سندروم روده تحریک‌پذیر با توجه به علائم طبقه بندی و درمان می‌شود.  خانم‌های زیر 50 سال که هنوز یائسه نشدند و خانم‌های باردار بیشتر به این سندروم دچار می‌شوند. حدود 7 الی 21 درصد جمعیت بالغین به این سندرم دچار هستند. باید توجه داشت سندروم روده تحریک پذیر اختلالی متشکل از چندین علامت می‌باشد و به تنهایی یک بیماری محسوب نمی‌شود.

انواع مختلف IBS به اشکال زیر می‌باشد:

• IBS-C سندروم روده تحریک‌پذیر همراه با عارضه شایع یبوست که مدفوع سفت و غیر طبیعیست. نفخ و دردهای شکمی در این نوع IBS مشاهده می‌شود.
• IBS-D این نوع سندروم روده تحریک‌پذیر همراه با عارضه شایع اسهال و مدفوع شل و آبکی همراه با دردهای شکمی می‌باشد.
• IBS-M/IBS-A سندروم روده تحریک‌پذیر همراه با عادات روده‌‌ای مختلط شامل اسهال و یبوست می‌باشد. در این نوع از سندروم روده تحریک‌پذیر علائم بصورت دوره‌ای مشاهده و به شکل غیرقابل پیش‌بینی جابجا می‌شوند.

• علت ایجاد سندروم روده تحریک پذیر

عوامل بسیاری در ایجاد سندروم روده تحریک‌پذیر نقش دارند اما علت اصلی ابتلا ناشناخته می‌باشد. حساسیت بیش از حد روده بزرگ، تغییر در حرکات لوله‌های گوارشی، وجود التهابات، مشکل در سیستم ایمنی و آلودگی‌های باکتریایی می‌توانند در ایجاد این سندروم نقش داشته باشند.

• عوامل موثر در ایجاد سندروم روده تحریک‌پذیر
• مسمومیت غذایی
• تغییرات هورمونی (به ویژه در خانم‌ها)
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
• استرس یا افسردگی
• داشتن سابقه خانوادگی
• علائم سندروم روده تحریک‌پذیر

نشانه‌های شایع سندروم روده تحریک‌پذیر شامل موارد زیر می‌باشد:

• اسپاسم و دردهای شکمی
• نفخ
• یبوست
• اسهال

علائم سندروم روده تحریک‌پذیر ماندگار نیستند و می‌توانند از بین بروند یا مجددا ایجاد شوند.

درد سندروم روده تحریک‌پذیر مشابه انقباض وگرفتگی می‌باشد. فرد همراه با اسپاسم یا گرفتگی حداقل دو مورد از موارد زیر را تجربه خواهد کرد:

• رهایی از درد بعد از شروع حرکات روده
• تغییر در زمان حرکات روده‌
• تغییر در شکل ظاهری مدفوع

• تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر

تشخیص سندروم روده تحریک‌پذیر براساس علائم می‌باشد. گاهی پزشک برای رد سایر بیماری‌ها موارد زیر را درخواست می‌دهد:

• حذف دسته ای از غذاها از رژیم غذایی جهت حذف احتمال آلرژی غذایی
• نمونه گیری از مدفوع برای حذف احتمال آلودگی میکروبی
• نمونه گیری از خون جهت حذف بیماری‌هایی مانند سلیاک
• کولونوسکوپی

• درمان سندروم روده تحریک‌پذیر

درمان این عارضه شامل مجموعه ای از درمان دارویی به همراه مکمل‌ها، تغییر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی می‌باشد.

• درمان دارویی

درمان با داروهای موجود در بازار دارویی کشور توسط پزشک و باتوجه به شرایط بالینی و عارضه غالب بیمار صورت می‌گیرد.

• تغییر رژیم غذایی

از آنجا که برخی موادغذایی نظیر گلوتن باعث وخیم شدن عوارض بیماری در افراد می‌شود، تست حساسیت غذایی  در اصلاح رژیم غذایی موثر می‌باشد. معمولا پزشکان به بیماران خود توصیه می‌کنند از مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیاد گاز اجتناب کنند(نظیر الکل، کربوهیدرات‌های تخمیری، سبزیجاتی نظیر کلم و بروکلی، قهوه، میوه‌های خام). اگر عارضه غالب بیماری یبوست ‌باشد، مصرف فیبر باعث افزایش تکرار حرکات روده می‌شود. افزایش فیبر دریافتی از طریق مصرف مواد غذایی گیاهی می‌باشد. از آنجایی که مصرف مقادیر زیاد فیبر باعث تولید گاز بیشتر می‌شود، مصرف این فرآورده‌ها باید  بتدریج صورت گیرد.

• اصلاح سبک زندگی

ورزش منظم، کاهش فعالیت‌های استرس‌زا و خواب کافی باعث کنترل علائم سندروم روده تحریک‌پذیر می‌شوند.

• گاهی بیماری بدلیل شرایط زمینه‌ای بیمار پیشرفت می‌کند. درمان و مدیریت این شرایط به کنترل علائم سندروم روده تحریک‌پذیر کمک می‌کند. در شرایطی که بیمار دچار یکی از بیماری‌های زمینه ای ذیل می‌باشد حتما باید به پزشک مراجعه کند:
• اختلال رفلاکس معده-مری GERD، سوهاضمه،  عدم تحمل غذا یا حساسیت به برخی غذاها،  استرس مزمن، سندرم خستگی مزمن،  دردهای مزمن،  فیبرومیالژیا،  اضطراب و افسردگی
• توصیه می‌شود در صورت مشاهده موارد زیر افراد حتما به پزشک مراجعه کنند:

ادامه دار بودن یا وخامت علائم

مشاهده خون در مدفوع

کاهش وزن ناخواسته یا غیرطبیعی

تب یا اسهال شدید

• درمان با فرآورده‌های طبیعی

سندروم روده تحریک‌پذیر در حالت مزمن و ادامه‌دار با برخی ترکیبات گیاهی قابل درمان است که به ذکر برخی از آن‌‌ها می‌پردازیم:

• تریفالا: از دسته داروهای آیورودیک، به معنی سه میوه و متشکل از سه گیاه دارویی با نام‌های آملاکی، هاریتاکی و بیب‌هیتاکی می‌باشد که در کنترل یبوست، دردهای شکمی و نفخ نقش دارد. همچنین این ترکیب گیاهی روی حرکات لوله‌های گوارشی تاثیرگذار است. تریفالا دارای اثرات ملینی می‌باشد. آیورودیک به معنای دانش زندگی و یک سیستم درمانی کهن در کشور هند می‌باشد. اصول این درمان با تکیه بر مکمل‌های گیاهی، تغذیه‌ای و تغییر سبک زندگی می‌باشد.

آملاکی غنی از ویتامین ث می‌باشد و اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضد پیری دارد. هاریتاکی دارای مقادیر زیادی تانن می‌باشد که اثرات ضد‌باکتریایی، ضد‌قارچی و ضد‌ویروسی از خود نشان می‌دهد. هاریتاکی اثر ضداسپاسمی دارد و در کاهش دردهای شکمی و کنترل حرکات روده نقش دارد. بیب‌هیتاکی دارای مقادیر زیادی گالیک اسید، تانیک اسید و گلیکوزید می‌باشد که به این گیاه اثر آنتی‌اکسیدانی و ضداسپاسمی می‌دهد. باید توجه داشت که تریفالا یک ترکیب ملین می‌باشد و در درمان سندروم روده تحریک‌پذیر همراه با یبوست به کار می‌رود. باید اشاره کرد تریفالا در درمان و کنترل اسهال کاربرد ندارد. تحقیقات اخیر اثر چربی سوزی تریفالا و تاثیر آن در کاهش وزن را قوت می‌بخشند.

• نعناع فلفلی: اولین عصاره گیاهی تایید شده توسط انجمن گوارش آمریکا می‌باشد که برای درمان سندروم روده تحریک‌پذیر به کار رفت. روغن نعناع فلفلی باعث اتساع عضلات روده و تسهیل حرکات آن می‌شود.
• زنجبیل: ترکیبات موثر این گیاه باعث کاهش نفخ و گاز می‌شود. ماده موثره زنجبیل که جینجرول نام دارد، مکانیسم اثر زنجبیل در درمان سندروم روده تحریک پذیر ناشناخته است و احتیاج به مطالعات بیشتر دارد.
• آلوئه‌ورا: این گیاه در کاهش التهابات روده نقش بسزایی دارد. آلوئه ورا باعث کاهش درد، نفخ شکمی و یبوست می‌شود. این گیاه باعث کاهش قند خون می‌شود و افرادی که داروهای کاهنده قندخون مصرف می‌نمایند باید با احتیاط آن را مصرف کنند.
• عصاره برگ کنگر‌فرنگی(آرتیشو): این گیاه دارای ترکیبی به نام cynaopicrin می‌باشد که در کنترل حرکات دودی روده موثر است و در درمان سندروم روده تحریک پذیر با عارضه اسهال و یبوست نقش دارد.
• سنا: برگ این گیاه باعث تحریک حرکات روده می‌شود و بعنوان یک ملین به کار می‌رود. داروهای حاوی سنا ممکن است باعث ایجاد درد و اسپاسم‌های شکمی شوند و پیشنهاد می‌شود مصرف این داروها تحت نظر پزشک باشد.
• بابونه: در دفع گاز و کنترل دردهای روده و کنترل اسهال نقش دارد.
• برگ درختان خانواده توت (berry): توت سرشار از فیبر می‌باشد و در هضم غذا و رفع نفخ دستگاه گوارش و درمان اسهال نقش دارد.
• پودر پسیلیوم: این دارو به صورت فیبر محلول می‌باشد وباعث نرم شدن مدفوع و دفع آسان آن می‌شود. پسیلیوم در کنترل سندروم روده تحریک پذیر با عارضه یبوست نقش دارد. مصرف این دارو همراه با مقادیر زیادی آب توصیه می‌شود تا بیمار دچار انسداد لوله‌های گوارشی نشود.

• آلتوهلث و درمان طبیعی سندرم روده تحریک‌پذیر

آلتوهلث یک داروی طبیعی دارای ماده موثره تریفالا می‌باشد. همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد، تریفالا در درمان سندرم روده تحریک‌پذیر با عارضه شایع یبوست نقش دارد و باعث کاهش نفخ ودردهای شکمی می‌شود. آلتوهلث در نقش یک ملین طبیعی عمل می‌کند و حاوی آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی می‌‌باشد. آلتوهلث علاوه بر اثر ملینی خود، با پاکسازی سیستم گوارش در کاهش وزن نیز نقش دارد. مطالعاتی که روی تاثیر تریفالا در افراد چاق صورت گرفت، اثر این ترکیب طبیعی را در کاهش سایز و کاهش چربی‌های دورشکم و لگن نشان داد. قرص آلتوهلث حاوی ترکیب تریفالا بعنوان یک درمان مناسب برای درمان یبوست، سندرم روده تحریک‌پذیر با عارضه یبوست و کاهش وزن می‌باشد.

References

• PDR for natural products
• https://www.healthline.com/nutrition/triphala
• Åsa Frändemark , Hans Törnblom , Sofie Jakobsson  , Magnus Simrén Work Productivity and Activity Impairment in Irritable Bowel Syndrome (IBS): A Multifaceted Problem, Am J Gastroenterol, 2018 Oct;113(10):1540-1549
• Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); Irritable bowel syndrome: Overview, Created: September 10, 2013; Last Update: October 10, 2019